Các bệnh lành của vú

http://www.medinet.hochiminhcity.gov.vn/ttyh/bshkhkt/benhlanhcuavu.htm

Các bệnh lành của vú BS. Nguyễn  Chấn Hùng BV. Ung Bướu TP. HCM   Không mấy chị em phụ nữ biết rõ về ung thư vú, nhưng nỗi ám ảnh của bệnh này rất lớn. Cứ thấy có gì là lạ trong ngực là sợ ung thư  mà lại e thẹn, giữ lấy nỗi lo âu một mình, lắm khi mất ăn mất ngủ, sụt cân vì một dấu hiệu… chẳng hề gì. Biết được các bệnh thông thường của tuyến vú, các chị sẽ trút được nỗi lo sợ và cũng biết được khi nào đáng lo. Sự phát triển và cấu trúc của tuyến vú Các hormôn và các yếu tố tăng trưởng tác động lên mô đệm và các tế bào biểu mô để điều hoà sự phát triển, sự trưởng thành và sự biệt hoá của các tế bào tuyến vú. Nói gọn thì chất estrogen điều hoà sự phát triển và sự kéo dài các mô ống dẫn sữa, chất progesteron giúp đỡ sự phân nhánh các ống dẫn sữa và sự phát triển tiểu thùy, và chất prolactin điều hoà sự tiết sữa. Ở tuổi dậy thì, chất estradiol và progesteron gia tăng để khai mào sự nẩy nở của vú. Một cấu trúc hình cây lá hình thành, gồm 5 đến 10 ống dẫn gốc phát xuất từ núm vú, có 20-40 ống dẫn thứ cấp và 10 đến 100 ống dẫn nhỏ tận cùng ở các tiểu thùy. Ở phụ nữ trưởng thành, sự thay đổi theo chu kỳ khiến các tế bào tuyến vú gia tăng tốc độ tăng trưởng trong pha luteal. Lúc này vú có thể lớn thêm 15%. Vào tuổi mãn kinh, số lượng của các tiểu thùy giảm đi.     Sự thay đổi của vú bình thường   Vú chịu sự thay đổi trong khoảng giữa dậy thì và tuổi mãn kinh. Sự thay đổi dựa trên tình hình nổi trội của các ống, các thuỳ và các mô đệm giữa ống hoặc giữa tiểu thùy đưa đến sự thay đổi mô sợi và sự hình thành các bọc (nang), được gọi là bệnh sợi bọc. Từ thay đổi sợi bọc chỉ tình hình các phụ nữ có vú nổi cộm. Ngày nay người ta không dùng từ bệnh sợi bọc mà dùng từ các thay đổi sợi bọc của vú, vì có khoảng 50-60% phụ nữ có thay đổi sợi bọc mà không có bệnh ở vú. Sự thay đổi sợi bọc không làm tăng nguy cơ ung thư. Ở phụ nữ giữa tuổi dậy thì và tuổi giữa 30, các tiểu thuỳ và mô đệm trong vú đáp ứng với sự kích hoạt nội tiết quá lố đưa đến sự hình thành một hoặc nhiều bướu sợi tuyến. Ở khoảng tuổi 30-50, mức độ "lộm cộm" của vú tăng thêm. Theo từ chuyên môn mô học, đây là biểu hiện của sự gia tăng tuyến, nghĩa là tăng thêm của thành phần thuỳ bình thường. Mô đệm cũng bị phì đại, đưa đến tình trạng trong vú có nhiều hạt sờ được một cách mập mờ (hay là cảm giác lộm cộm) thường gặp ở vùng đuôi vú. Từ 45 tuổi đến mãn kinh, mô tuyến vú còn phì đại nhiều hơn kết hợp với sự gia tăng mô đệm. Ở thời kỳ mãn kinh các nang vú thường xảy ra ở phụ nữ dùng liệu pháp hormôn thay thế. Các bướu lành của vú Dưới 30 tuổi rất hiếm người bị ung thư vú, còn dưới 25 tuổi hầu như không có Bướu sợi tuyến Thiếu nữ ở tuổi đôi mươi rờ thấy trong ngực có một vài cục tròn, láng, cỡ hột đậu phộng, hột nhãn, hột mít, đụng tới thì chạy chỗ khác, đó là loại bướu lành thường gặp nhất ở các thiếu nữ mà y học gọi là bướu sợi – tuyến. Chẳng có gì đáng lo ngại, ngay khi cả thấy "nó" hơi đau hoặc hơi lớn lên khi tới kỳ kinh. Không ít thiếu nữ thấy có đôi ba cục lớn nhỏ khác nhau ở một vú, cũng có khi ở cả hai vú. Bác sĩ chuyên khoa chỉ cần chích thuốc tê, mổ lấy trọn bướu, cố gắng giữ cho sẹo mổ nhỏ. Khi mổ rồi bác sĩ cho biết là bướu lành, nếu vài tháng hoặc vài năm sau có một  cục khác mọc ở chỗ khác  trong vú hoặc vú kia thì đừng tưởng là" ung thư tái phát" phần lớn là bướu sợi – tuyến lành. Cũng nên nhắc là phải biết khám ngực cho đúng cách: nhiều thiếu nữ bóp tuyến vú giữa hai ngón tay nên cứ ngỡ là mình bị bướu, thật ra ở tuổi này tuyến sữa rất phát triển khiến cho cảm giác có cục u, nhất là lúc sắp có kinh, ngực căng lên thấy có nhiều cục lộm cộm. Đây chẳng phải là một bệnh, cũng chẳng phải là một tổn thương, chẳng qua là một cái gì đó "chưa hoàn chỉnh" phì đại khu trú tại chỗ nào đó của tuyến vú. Bướu sợi – tuyến là cái gì đó gần gần  với tình trạng bình thường. Có người gọi là bướu sợi hay u xơ. Bướu sợi tuyến vẫn gặp ở phụ  nữ đến tuổi 40. Bướu sợi tuyến khổng lồ Cũng ở tuổi mười tám đôi mươi, có khi một bên vú to hẳn lên rất mau trong vài tháng tự sờ thấy có một cục lớn bằng trái cam. Đó vẫn là bướu lành, gọi là bướu sợi tuyến khổng lồ.Chỉ cần mổ lấy trọn bướu là hết bệnh vẫn giữ nguyên vú. Bướu diệp thể Một loại bệnh nữa thấy ở tuổi từ 15-16 đến khoảng 30 tuổi cũng có một"hột mít" hoặc "trứng cút" giống như bướu sợi tuyến, để lâu một hai năm chẳng sao, nhưng rồi thì chừng sáu tháng mà lớn nhanh vùn vụt. Da vú căng mỏng ra, có nhiều lằn xanh vắt qua vắt lại ở da vú, cả vú to như  trái cam sành. Thật ra là bướu lành, khi gởi thử thịt cũng được trả lời không phải ung thư mà là một "bướu diệp thể lành tính". Nhưng phải "thử thịt" (giải phẫu bệnh) mới chắc vì còn có bướu diệp thể ác (một loại ung thư). Nên đi khám bác sĩ chuyên khoa. Thầy thuốc có kinh nghiệm sẽ mổ lấy trọn khối bướu mà lại bảo tồn được bầu sữa cho bà mẹ trẻ hoặc bà mẹ tương lai. Xáo trộn nội tiết ở bé gái Cháu gái khoảng 10-12 tuổi, một bên ngực hơi u lên, thường ở vùng giữa vú đau chút chút. Mẹ cháu rất lo sợ "Vì nếu dậy thì sớm thì phải lớn cả hai bên ngực chứ!". Không có gì phải lo bệnh ung thư, nên để bác sĩ theo dõi, thường mọi việc đâu sẽ vào đấy, chỉ cần ít thuốc chống đau để làm…mẹ cháu an tâm. Nhớ đừng nghe lời bày biểu mà chích thuốc kích tố nam (durabolin, testoterone). Cũng đừng để người ta mổ lấy đi "cục  u" nhỏ ở núm vú. Nang vú ( Bọc dịch) Thường là một thiếu phụ trung niên khoảng tuổi 40 – 50 đến cho bác sĩ biết là có một cục ở vú, lớn bằng đầu ngón tay cái, mà nét mặt đăm chiêu. "Hạch" này rờ nó "chạy" dữ lắm, đau ê ê, mới thấy gần đây thôi (1 tháng, 1 tuần ,vài ngày). Rồi người bệnh yên lặng, có khi như  nín thở, theo dõi nét mặt thầy thuốc khám bệnh, trở nên căng thẳng hơn nữa khi bác sĩ cho biết bệnh nhân có một"bọc nước" nhỏ trong vú rồi lấy kim chọc nhẹ vào đó. Khi trong ống chích có độ 3-4 cc hơi nước đục, bướu xẹp hoàn toàn, bác sĩ cho biết bướu lành,không phải ung thư, người bệnh rờ chỗ chích không thấy cục u nữa thì có người bật dậy mắt sáng rỡ, có người nước mắt ràn rụa:"Không phải ung thư, hả bác sĩ? Trời!Mấy hôm nay không ăn không ngũ, người ta nói tuổi này mà có cục hạch như vậy thì chắc là dữ rồi". Các nang hoặc bọc (những bọc chứa chất dịch lỏng) có vị trí quan trọng trong từ ngữ y học và dân gian người ta quen dùng"cục hạch". Các bác sĩ lại dùng các từ như dị sản sợi – nang (dysphasie fibrokystique), bệnh Reclus, dị sản nang  ( dysplasie kystique). Tất cả các từ này thật ra bao gồm chung một tình trạng  thường gặp bình thường và tạm thời tuyến vú. Phần lớn các bà các cô tự phát hiện thấy khi nằm sấp đè lên "ngực" mình hay chà xát trong lúc tắm, vì những lúc đó nang vú bị căng lên. Nhưng có khi các nang này lại không đau gì cả và cũng không rờ thấy được. Nang chỉ là một hốc chứa đầy chất dịch. Hốc này có được là do một đoạn của ống dẫn sữa bị nở ra. Số lượng nang  này nhiều ít tùy người và tùy lúc, kích thước lớn nhỏ không đều, đường kính từ vài milimét đến vài centimét, hoặc to hơn nữa. Chỉ các nang nào tụ đầy dịch và to đến cỡ nào đó hoặc nằm sát dưới da thì mới rờ thấy được.Nhưng có nang rất to, phỏng độ trái quýt, chứa trên 50 cc dịch mà người mang nó mới biết. Các nang này thường chỉ gặp ở phụ nữ trong khoảng tuổi 40 trở đi nhưng sau khi mãn kinh có thể tự lặn mất một cách bất ngờ. Rất hiếm khi gặp người ngoài tuổi này. Các tổn thương loại này rất thường vì ở lứa tuổi này, hơn phân nửa phụ nữ có các chỗ phình li ti các ống dẫn sữa. Nhưng vì phần lớn chúng qúa nhỏ nên không hiện ra bằng triệu chứng căng đau hay nổi u lên. Nang vú không thành bệnh ung thư. Hơn nữa, có nang vú cũng không tăng nguy cơ bị ung thư. Khi nghi là có nang vú thì nên đi khám bác sĩ chuyên khoa. Chắc chắn là không thể chờ đến lúc mãn kinh cho nang xẹp mất. Trước tiên bác sĩ khám kỹ, sau đó bệnh chính xác thì dùng kim nhỏ rút chất dịch. Hiện nay siêu âm giúp cho bác sĩ chẩn đoán bệnh nang vú chính xác đến 99%. Vậy là sau khi nhờ siêu âm để định bệnh rõ ràng thì bác sĩ chọc rút dịch trong nang. Việc này rất đơn giản"Xẹp hết rồi, chị lấy tay rờ thử coi!". Ủa sao trước đây nó cứng lắm sao lại là nước. Cần thử "nước"đó không? Thử dịch này hoàn toàn phí công. Chất dịch này chẳng có chứa gì cả chẳng qua là vài loại sắc tố khiến cho có màu vàng, xanh nâu hoặc thướng như nước máy có gợn tí cặn. Khi nào cần chọc hút dịch? Khi nào có nang mà mình rờ được hoặc gây đau, khiến phụ nữ lo sợ.Tuy nhiên cũng có thể để yên mà không nguy hiểm gì. Còn khi các nang còn nhỏ, không rờ được và không thấy đau gì thì chọc hút vô ích. Khi rút dịch khiến nang xẹp hết thì hiếm khi tái phát.Sau đó khi có một hoặc nhiều nang mọc ở chỗ khác trong vú hoặc ở bên kia vú thì không phải là "bệnh dữ chạy tùm lum" mà chỉ là sự xuất hiện liên tục của tình trạng đa nang vú lành tính,cho đến khi lành kinh.   Vú đau Có khi cả hai vú khám thấy có những mô sữa dày lên (không có cục u rõ) được gọi là di sản tuyến vú, không phải bệnh ác tính. Đây là tình huống làm khó người bệnh rất nhiều và cả thầy thuốc. Sau khi đã khám rất kỹ, giải thích rõ rồi nhưng đa số người bệnh vẫn chưa hài lòng, vẫn nghĩ là bác sĩ giấu sự thật. Nên nhớ rằng khi bị đau như vậy và rờ thấy một vùng mô sữa dày lên thì phụ nữ rất lo  sợ ung thư, nhưng sự thật thì không phải vậy. Chứng  đau vú này lại khá dai dẳng dễ làm suy sụp tinh thần các bà các chị, thầy thuốc phải kiên trì săn sóc và giải thích. Núm vú hoặc cả quầng vú bị ngứa lở và tươm nước Thường do "không chịu"(từ y học gọi là dị ứng) áo lót mình. Nên thay "xú chiêng", ở nhà nên cởi bỏ áo lót, tắm rửa sạch sẽ, nếu cần thì nhờ bác sĩ  xem và cho vài thứ  thuốc. Áp xe vú và lao vú Thường gặp ở các bà mẹ trẻ, sinh con và cho con bướu lần đầu, khoảng hai ba tuần lễ sau khi sinh, triệu chứng nhiễm trùng rất rõ: người nóng sốt, vú căng to, rất đau nhức, da vú đỏ lên. Không cho con bú cũng có thể bị áp xe, thường ở vị trí quanh quầng vú. Bệnh lao vú tuy hiếm nhưng cần được định bệnh chính xác thì điều trị có hiệu quả. Chảy nước, chảy máu ở đầu núm vú (ứa dịch hoặc tiết dịch núm vú) Thường gặp ở thiếu nữ tuổi đôi mươi cho đến phụ nữ tuổi ngoài 40. Có các nguyên nhân sau đây: dãn ống sữa, viêm ống sữa, bướu lành trong ống sữa, và ung thư trong ống sữa. Nghe nói có thể do ung thư thì ai cũng rất sợ khi có ứa dịch núm vú, nhưng phân tích kỹ thì thấy phần lo rất  ít. Dịch ứa ra là một thứ nước trong vắt hoặc chỉ hơi đục, dầu ở lứa tuổi nào cũng không có gì đáng lo vì chẳng liên hệ tới bệnh ác tính. Vậy mà đó là nỗi lo của nhiều người, nhất là dịch ứa ra từ nhiều lổ ở đầu núm vú, thậm chí ở cả hai tuyến vú, và"Bác sĩ cứ nói là chẳng sao, nhưng bao nhiêu ampi, dexon rồi mà cũng vậy. Đôi khi nó khô vài tháng thì mừng qúa, nhưng rồi lại bị lại, bây giờ mất tinh thần quá bác sĩ ơi, làm sao hết giùm." Làm cho hết! Không phải dễ! Cho thuốc kháng sinh kháng viêm có khi hết có khi không. Thật ra thầy thuốc cókinh nghiệm thì biết rằng cho thuốc để"người bệnh" đừng lo, chứ thường thì triệu chứng có đi có lại nhiều lắm trong vài tháng hoặc một hai năm thì khỏi. Chỉ khi nào ứ dịch từ một lỗ núm vú, kéo dài khá lâu và người bệnh lại qúa ám ảnh bệnh dữ thì bác sĩ chuyên khoa mới quyết định mổ lấy trọn một ống sữa (chứ không phải cắt"ngực") : lấy ra coi thì thấy ống sữa bị nở lớn, do đó chất dịch tụ lại nhiều. Đừng đòi mổ khi không cần thiết, vì đây là kỹ thuật mổ rất tinh vi đòi hỏi bác sĩ có trình độ. Dịch ứa ra hơi nhờn nhờn, đôi khi có màu hồng lợt thì cũng chỉ có ý nghĩa như  tình huống vừa kể. Còn khi nặn mà có chất dịch như máu đỏ đậm thì sao? Phần lớn ở tuổi dưới ba mươi thì cũng có nguyên nhân lành tính. Trong các trường hợp này, bác sĩ cảnh giác hơn nên cho thử tìm tế bào lạ từ chất dịch và làm siêu âm vú. Thấy có gì khả nghi thì mổ lấy ống sữa. Có ba tình huống : dãn ống sữa, bướu lành và ung thư. Nên nhớ khả năng bị ung thư cũng hiếm hơn hai tình huống trên. Và có ung thư trường hợp này cũng dễ trị vì bướu còn nhỏ. Bọc sữa Đang thời kỳ cho con bú, nhiều bà mẹ rất băn khoăn khi rờ ngực thấy một khối tròn, mềm như trái nho hoặc lớn hơn, bóp thì nhão nhão. Có khi mới thấy vài ngày, có một vài tháng rồi không đau gì cả, có thể lớn lên thêm sau những cơn căng sữa. Đó là một bọc sữa: sữa ứ lại do một ống sữa bị tắt. Hỏi, nghe kể bệnh và khám kỹ thì bác sĩ có thể đoán bệnh dễ dàng, mà phần lớn các bà mẹ cũng đã tự đoán được chứng này. Có khi cẩn thận hơn thì bác sĩ đã nhờ đến siêu âm hoặc dùng một kim (loại khá lớn) chọc vào khối bướu rút ra được chất sữa hơi sệt như kem. Ban đầu bà mẹ kiên trì nặn sữa cũng làm xẹp được bọc sữa. Nhưng thường thì bọc này không xẹp. Nếu chọc rút thì chỉ được một ít sữa đặc chứ không xẹp hoàn toàn. Không nên để cho y tá hoặc bác sĩ mổ rạch bọc sữa như mổ áp xe, vì hoặc  là sẽ phình lại như cũ nếu chỉ rạch nhẹ, hoặc là sữa trong vú sẽ chảy ào ạt  khó lành vết thương, thậm chí bị nhiễm trùng nếu vết mổ khá rộng.   Bác sĩ chuyên khoa khi chẩn đoán chính xác sẽkhuyên bà mẹ nên dứt sữa nếu cháu đã bú trên 12 tháng, bọc sữa sẽ nhỏ từ từ và sau vài tháng có thể lặn mất. Còn nếu bọc teo lại nhưng vẫn không lặn mất thì bác sĩ có thể mổ lấy bọc do người bệnh qúa ác cảm bệnh ác tính. Còn nếu cháu mới bú được vài tháng thì bà mẹ qúa thương con có thể vẫn tiếp tục cho con bú nhưng chấp nhận bọc sữa có thể to lên, gây vướng víu khó chịu, đôi khi còn bị đau nhức vì bội nhiễm. Bấy giờ đành phải dứt sữa. Bất thường của núm vú và quầng vú: Núm vú bị co kéo hay còn gọi là núm vú bị "lúm" Chứng này có thể xuất hiện ở bất cứ tuổi nào, có khi đã thấy từ bắt đầu có" ngực" gọi là bẩm sinh. Lúm núm vú khá thường gặp khoảng mười phụ nữ thì có một người có lúm núm vú, một phần hoặc toàn phần, một hoặc hoặc hai bên vú, thường kỳ hoặc lúc bị lúc không. Đây cũng được kể là bình thường do có thay đổi tuyến sữa ở vùng nằm sau núm vú. Tuy nhiên đôi khi chứng này báo hiệu một ung thư bắt đầu.Nên đi khám bác sĩ khi thấy núm vú bất thường so với trước đó. Có cô hoặc bà lại có thêm núm vú hoặc vú nhỏ,  có thể đó là núm vú thứ ba, người ta gọi là vú phụ. Có người có cả đôi vú phụ. Các vú"lạc chỗ" này thường nằm dọc theo đường đi từ nách đến háng. Thường thì các núm vú hoặc vú này nằm gần nách vì bị lầm với mụt ruồi. Khi có kinh hoặc đang có thai, vú có thể hơi căng đau, và đôi khi ứa sữa. Có người khó chịu hoặc ái ngại vì các cơ quan phụ này và nài nỉ bác sĩ cắt bỏ. Nhưng thật ra thì đây chẳng phải là bệnh và chẳng có nguy hiểm, chẳng qua là dấu vết còn sót lại của thời kỳ thai phôi trong bụng mẹ. Quanh núm vú có một vùng da đậm màu, đường kính thay đổi từ 1 đến 2-3 cm hoặc hơn, đó là quầng vú. Trên mặt quầng vú rải rác có chừng hai mươi chấm nhỏ nhô lên gọi là các hột Montgomery. Đó là các đầu ra của các ống dẫn sữa phụ.Một vài Montgomery có thể nhô cao hơn và hơi đau cũng có thể là nỗi lo âu của phụ nữ, lại còn thêm một tí dịch ứa ra, nhất là vào lúc có thai hoặc cho con bú. Trên quầng vú và quanh nó, đôi khi có nhiều sợi lông tơ và bị coi là mất thẩm mỹ. Lông này chẳng có nguy hại gì cho tuyến vú, nhưng lại dễ bị viêm hay tươm máu nhẹ. Lại một nguyên nhân nữa gây lo lắng cho phụ nữ.                         Tự khám vú     Các bệnh lành của vú   Đau vú đau theo kỳ kinh đau không liên hệ kỳ kinh + đau thành ngực + đau vú     Tiết dịch núm vú tiết sữa tiết dịch  -  một ống  - nhiều ống       (dãn ống sữa, bướu nhú trong ống, ung thư) (dãn ống sữa, thay đổi sợi bọc) Một hạt trong vú Tuổi < 30 hột mềm, chắc   Tuổi 30-50 hột chắc, mập  mờ   Tuổi > 50 hột chắc, mập mờ   Nhiều chỗ lộm cộm trong vú   bướu sợi tuyến, bướu diệp thể     bướu sợi tuyến, nang, thay đổi sợi bọc tăng sản ống tuyến, tăng sản ống tuyến không điển hình nang, ung thư vú khu trú tại chỗ hoặc xâm lấn   thay đổi sợi bọc